استراتژی2023

حزب عدالت و توسعه، به رهبری رجب طیب اردوغان، در نهمین سال اقتدار خود بر آن است تا با بهره‌گیری از تاکتیک رجوع به تاریخ و زنده کردن پرونده‌های جنجالی ترکیه، علاوه بر حفظ قدرت فعلی خود، نفوذش را در مناطق حاشیه‌ای کشور افزایش دهد.


ترکیه این روزها صحنه‌ی تحولاتی است که آینده‌ی این کشور را در دهه‌های پیش رو مشخص خواهد کرد. صرف نظر از سیاست خارجی ترک‌ها، میراث به‌جامانده از امپراتوری عثمانی این روزها در بُعد داخلی و بالاخص در بخش سیاسی روزهایی را سپری می‌کند که سردمدار تحولات آن کسی نیست به جز رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه.

 
به مدت یک دهه است که حزب عدالت و توسعه، به رهبری اردوغان، حاکمیت را در ترکیه در اختیار دارد و روند تحولات داخلی این کشور نشان می‌دهد که اردوغان به هیچ وجه تمایلی برای کناره‌گیری از قدرت ندارد و در کنگره‌ی سالانه‌ی عدالت و توسعه، وی برای سومین بار به عنوان رهبر حزب انتخاب شد و اعلام کرد که در سال 2014، به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری، در رقابت‌ها شرکت می‌کند و بدین ترتیب تا سال 2023 در قدرت باقی می‌ماند. 
بر همین اساس، این پرسش در ذهن شکل می‌گیرد که چرا اردوغان حاضر نیست قدرت را رها کند. علاوه بر آن، تحولات روزهای اخیر و دستور اردوغان به مجلس این فرضیه را نیز در ذهن شکل می‌دهد که با توجه به قدرتی که نظامیان و همچنین قضات سکولار در اداره‌ی کشور داشتند، آیا اصلاحاتی که در سال‌های گذشته در سیستم قضایی ترکیه رخ داده است و همچنین محکوم شدن ژنرال‌های باسابقه در این کشور به کودتا، بخشی از برنامه‌ی عدالت و توسعه برای هموار کردن حاکمیت اردوغان تا سال 2023 نبوده است؟
 
اردوغان در حالی تصمیم دارد تا در سال 2014 نامزد انتخابات ریاست جمهوری ترکیه شود که دولت این کشور به رهبری وی، در 2 سال اخیر، عملکرد پرسؤالی به ویژه در حوزه‌ی سیاست خارجی داشته و علاوه بر آن، در روزهای اخیر بهای انرژی در این کشور افزایش یافته و بانک مرکزی ترکیه نیز اعلام کرده است که این کشور در پایان سال جاری میلادی به اهداف از پیش تعیین‌شده‌ی خود، یعنی رشد بیش از 5 درصد، نخواهد رسید.
 
از آنجا که ترکیه یکی از کشورهای مهم خاورمیانه محسوب می‌شود و با وجود همسایگی با جمهوری اسلامی ایران، رقابت تنگاتنگی با تهران برای تبدیل شدن به قدرت اول خاورمیانه دارد. از همین رو، پرداختن به تحولات داخلی این کشور ما را در شناخت رقیب جمهوری اسلامی یاری می‌دهد.
 
اردوغان و 100سالگی ترکیه
 
اردوغان مایل است که در سال 2023، یعنی در صدمین سال تأسیس جمهوری ترکیه، به عنوان رئیس‌جمهور این کشور در رأس قدرت باشد. این بدان معنی است که اردوغان باید در 2 دوره‌ی آتی انتخابات ریاست جمهوری پیروز شود. هر دوره‌ی ریاست جمهوری در ترکیه 5 سال است.
 
در صورتی که اردوغان در سال 2014 موفق به پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری شود و هم‌زمان فرد مورد اعتمادی را به عنوان جانشین خود در حزب بیابد، یکی از آرزوهای وی به واقعیت بدل خواهد شد. اردوغان برای تحقق اهداف خود تصمیم دارد که از کنگره‌ی حزبی سود جوید و سیاست جدیدی را در برخورد با مشکل کردها و حزب «پ‌ک‌ک» ارائه دهد. چگونی برخورد با کردها مهم‌ترین مشکل داخلی در ترکیه به شمار می‌آید.
 
در همین رابطه، چهارمین کنگره‌ی حزب عدالت و توسعه با تبلیغات فراوان داخلی و بین‌المللی برگزار شد و رجب طیب اردوغان نیز، در چهارمین کنگره‌ی بزرگ این حزب در آنکارا، برای سومین بار به رهبری این حزب برگزیده شد. کنگره‌ی حزب عدالت و توسعه در نقطه‌ی زمانی خاصی برگزار شد؛ یعنی اکنون حدود 11 سال از تشکیل این حزب می‌گذرد و 11 سال دیگر هم تا زمان استراتژی بزرگی که به عنوان استراتژی 2023 مطرح است مانده است؛ یعنی اکنون در حد میانه‌ی این شرایط هستیم و برگزاری پرطمطراق این کنگره با چند هدف انجام شد.
 
اقدامات اردوغان برای تثبیت قدرت
 
به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران، حزب عدالت و توسعه، به رهبری رجب طیب اردوغان، در نهمین سال اقتدار خود بر آن است تا با بهره‌گیری از تاکتیک رجوع به تاریخ و زنده کردن پرونده‌های جنجالی ترکیه، علاوه بر حفظ قدرت فعلی خود، نفوذش را در مناطق حاشیه‌ای کشور افزایش دهد.
 
حوزه‌ی نفوذ احزاب در ساختار سیاسی ترکیه بیشتر منطقه‌ای است و از همین روست که در تاریخ سیاسی این کشور بیشتر دولت‌ها ائتلافی بوده‌اند. با این حال، حزب عدالت و توسعه از ابتدا تلاش داشته است تا فعالیت فرامنطقه‌ای را به عنوان یکی از استراتژی‌های اصلی این حزب تعریف نماید. او در پی احیای پرونده‌های تاریخی و قضایی است که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: «قتل عام کُردهای علوی درسیم در دوران رهبری آتاتورک در دهه‌ی چهارم از سده‌ی بیستم میلادی»، «پرونده‌ی قتل عام‌های سیواس و مرعش»، «پرونده‌ی کودتای بزرگ نظامی دوران کنعان اَورَن»، «پرونده‌ی اعدام نخست‌وزیر عدنان مندرس در جزیره‌ی ایمره آلی» و «ماجرای مرگ مشکوک توروگوت اُزال، رئیس‌جمهور فقید ترکیه». 
موانع پیش روی اردوغان
 
هرچند اردوغان در نظر دارد تا سال 2023 در قدرت باشد، اما برای تحقق این رؤیا مشکلاتی را پیش روی خود دارد؛ مشکلاتی که دارای ابعاد درون‌حزبی و برون‌حزبی هستند.
 
موانع درون حزبی:
 
الف. رقیبی به نام عبدالله گل
 
ب. پیر بودن نمایندگان عدالت و توسعه
 
این روزها یکی از موضوعات مهم و داغ در محافل سیاسی و رسانه‌ای ترکیه درباره‌ی قانون انتخابات ریاست جمهوری این کشور و رقابت پنهان و نیمه‌آشکار نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور فعلی این کشور است.
 
از سوی دیگر، این روزها در مجلس ترکیه بحث بر سر تغییر نظام سیاسی این کشور از پارلمانی به ریاست جمهوری و انتقال اختیارات اجرایی به رئیس‌جمهور و حذف مسند نخست‌وزیری است. در همین راستا گفته می‌شود، با توجه به اینکه اردوغان بر طبق اساسنامه‌ی حزب دیگر نمی‌تواند نخست‌وزیر شود، لذا قصد دارد با تغییر قانون مذکور، راه را برای ریاست جمهوری خود و قرار گرفتن دوباره در رأس هرم قدرت در ترکیه باز کند.
 
اما در این راه یک مانع مهم بر سر راه اردوغان قرار دارد و آن یار قدیمی اردوغان و رئیس‌جمهور فعلی ترکیه، عبدالله گل، است.
 
اردوغان برای رفع موانع ریاست جمهوری خود، در آخرین دوره‌ای که مجلس و دولت را در اختیار خود دارد، تلاش می‌کند قوانین را به نحوی تغییر دهد تا بتواند به راحتی رئیس‌جمهور بعدی، ولی با اختیارات تام شود و در همین راستا، لایحه‌ی تغییر قانون انتخابات ریاست جمهوری را به مجلس آورده است.
 
«علی اوزگوندوز»، نماینده‌ی مجلس ترکیه، از حزب مخالف جمهوری‌خواه خلق، در ارزیابی این لایحه در کمیسیون قانون اساسی می‌گوید که این لایحه عملاً برای سد کردن راه ریاست جمهوری عبدالله گل مطرح شده است.
 
از سوی دیگر، نتایج آخرین نظرسنجی‌ها در ترکیه نشان می‌دهد که علاقه‌ی مردم ترکیه برای انتخاب مجدد عبدالله گل به عنوان رئیس‌جمهور بیش از انتخاب اردوغان است و این امر باعث نگرانی اردوغان شده است.
 
پیش‌تر مسئولان حزب حاکم عدالت و توسعه عنوان کرده‌اند که هرگز عبدالله گل با رجب طیب اردوغان، دوست خود، که ده‌ها سال با یکدیگر در صحنه‌ی سیاسی همکاری کرده‌اند، رودررو قرار نمی‌گیرد و اگر اردوغان اعلام کند که نامزد ریاست جمهوری است، عبدالله گل نامزد نخواهد شد.
 
بر همین اساس، تحولات در کمتر از 2 سال باقی‌مانده به انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، جایگاه آتی سیاست‌مداران فعلی را رقم خواهد زد. برخی از تحلیلگران عقیده دارند که حزب حاکم (عدالت و توسعه) با قدرت شخص رجب طیب اردوغان توانسته است آرای نیمی از مردم ترکیه را جذب کند و در صورتی که فرد دیگری در رهبری این حزب قرار بگیرد، دوران فرسایش قدرت حزب و فروپاشی آن آغاز خواهد شد.
 
به عقیده‌ی این منابع، تنها عبدالله گل می‌تواند با به دست گرفتن رهبری حزب، پس از اردوغان، آرای حزب را حفظ کند، ولی موافقت عبدالله گل در این زمینه بعید به نظر می‌رسد.
 
ترکیه تا پیش از آغاز موج بیداری اسلامی در کشورهای عرب خاورمیانه و شمال آفریقا، یک کارنامه‌ی موفق از خود به جای گذاشت، اما با شکل‌گیری موج بیداری اسلامی، سیاست خارجی ترکیه به گونه‌ای پیش رفت که همسو با کشورهای غربی بود و اوج این تناقض در مورد سوریه دیده شد.

 

موضوع دیگر در این مورد پیر بودن نمایندگان حزب عدالت و توسعه است. اغلب نمایندگان این حزب به مدت 3 دوره است که در مجلس حضور دارند و بر اساس قانون اساسی دیگر نمی‌توانند نامزد نمایندگی مجلس شوند. از همین رو، اردوغان بحث پایین آوردن سن افرادی که می‌توانند نامزد نمایندگی مجلس شوند را مطرح کرده است.

 

موانع برون‌حزبی:
 
الف. اصلاحات یا مقدمه‌چینی برای دیکتاتوری
 
ب. معظلی به نام سیاست خارجی
 
ج. مشکلات اقتصادی
 
حزب عدالت و توسعه، به رهبری اردوغان، از چند سال قبل اصلاحاتی را در ترکیه آغاز کرده است؛ اقداماتی که گاه رنگ‌وبوی تسویه حساب شخصی به خود گرفته است و از همین رو، برخی از احزاب مخالف دولت، اردوغان را به دیکتاتوری پست مدرن تشبیه می‌کنند. [5]
 
یکی از احزابی که انتقادات تندی را متوجه اردوغان می‌کند حزب جمهوری‌خواه خلق، به رهبری کمال قلیچدار اوغلو، است. قلیچدار اوغلو تمامی سیاست‌های داخلی و خارجی اردوغان، از مداخله در سوریه گرفته تا عدم مذاکره‌ی دولت با حزب کارگران کردستان پ‌ک‌ک، را به باد انتقاد گرفته و مدعی شده است که ترکیه هم‌اکنون با یک دیکتاتوری پست مدرن اداره می‌شود.
 
در بحث سیاست خارجی ترکیه، «احمد داود اوغلو»، به عنوان وزیر خارجه‌ی این کشور، اعتقاد دارد که آنکارا به طور هم‌زمان می‌تواند در همه‌ی مناطق، یعنی خاورمیانه، بالکان، دریای مدیترانه، خلیج فارس و دریای سیاه، حضور داشته باشد و موقعیت جهانی استراتژیک کسب کند. راه رسیدن به این هدف این است که ترکیه در قدرت نرم خود سرمایه‌گذاری ویژه‌ای انجام دهد.
 
با این رویکرد، ترکیه تا پیش از آغاز موج بیداری اسلامی در کشورهای عرب خاورمیانه و شمال آفریقا، یک کارنامه‌ی موفق از خود به جای گذاشت، اما با شکل‌گیری موج بیداری اسلامی، سیاست خارجی ترکیه به گونه‌ای پیش رفت که همسو با کشورهای غربی بود و اوج این تناقض در مورد سوریه دیده شد.
 
ترکیه در برخورد با موج بیداری اسلامی، خود را همراه با خواست مردم این کشورها نشان می‌داد و این همان راهی بود که غرب در برخورد با خیزش مردم مسلمان منطقه در پیش گرفته بود، اما ترکیه در این میان به دنبال اهدافی بزرگ‌تر بود.
 
«برتراند بادی»، از کارشناسان علوم سیاسی در پاریس، معتقد است آنکارا در برخورد با موج بیداری اسلامی تلاش می‌کرد از شرایط ناآرام خاورمیانه به نفع خود استفاده کند. در شرایطی که جایگاه بسیاری از دیکتاتورها در جهان عرب متزلزل شده است، سران ترکیه سیاست‌های خود را با انرژی بیشتری دنبال می‌کنند.
 
همسو شدن اردوغان با کشورهای عربستان سعودی و قطر، که در امر تسلیح نظامی و حمایت مالی از شورشیان سوری نقش داشتند، و همچنین پیروی از سیاست‌های غرب در قبال سوریه، که به دنبال سرنگون کردن حکومت بشار اسد بودند، موجب شد تا علاوه بر کشورهای همسایه، اردوغان احزاب سیاسی ترکیه را نیز در مقابل خود ببیند و این احزاب، با انتقاد از رویکرد دولت، نسبت به آینده‌ی ترکیه در عرصه‌ی بین‌الملل هشدار بدهند.
 
در بُعد اقتصادی نیز ترکیه در ماه‌های اخیر وضعیت مناسبی را نداشته است. از یک سو، افزایش بهای انرژی به ویژه برق و گاز در این کشور موجب نارضایتی مردم شده است و از سوی دیگر، کارشناسان اقتصادی اعلام کرده‌اند که ترکیه در پایان سال جاری میلادی به رشد اقتصادی مد نظر خود، که 5.75 درصد است، نخواهد رسید.
 
عدم موفقیت برای اردوغان، که یکی از دلایل محبوبیتش در ترکیه بهبود وضعیت اقتصادی ترک‌ها در سال‌های گذشته بوده است، می‌تواند مشکلاتی را برای تحقق رؤیای 2023 وی به وجود بیاورد.
 
آینده‌ی ترکیه در خاورمیانه
 
حزب عدالت و توسعه و به طور خاص رجب طیب اردوغان در پی آن هستند تا خود را عنوان یک الگو در جهان و به ویژه در میان کشورهای مسلمان مطرح سازند و نزدیک بودن اردوغان به کشورهای غربی موجب شده است تا آن‌ها نیز تلاش کنند تا برای تأمین منافع خود در این بخش از جهان، از الگو شدن ترکیه حمایت کنند. 
 
برخی تحلیلگران معتقدند که غرب تلاش کرده است تا نقش ترکیه را به گونه‌ای در سیاست و مدیریت بحران‌های عربی در قالب پر کردن خلأ قدرت پدیدآمده در منطقه‌ی خاورمیانه تقویت کند. در واقع غرب تلاش کرده است تا ترکیه را از جنبه‌های ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک جایگزین خلأ قدرتی سازد که به واسطه‌ی انقلاب‌های عربی و جابه‌جایی حکومت‌ها در منطقه ایجاد شده است.
 
به هر حال، این الگوسازی و تلاش برای مدل ساختن ساختار حکومتی در ترکیه با چالش‌ها و ضعف‌های جدی مواجه است. بر همین اساس، می‌توان گفت با توجه به این مشکلات، رؤیای حزب عدالت و توسعه، یعنی شکل‌دهی مجدد امپراتوری عثمانی و تبدیل شدن به نمونه‌ای برای سایر کشورهای اسلامی، محقق نخواهد شد و حتی اگر اردوغان تا سال 2023 نیز در قدرت باشد، باز هم ترکیه نخواهد توانست به جایگاهی که وی مد نظر دارد برسد.
 
نتیجه
 
مجموعه‌ی اقدامات اردوغان، به عنوان نخست‌وزیر ترکیه، و حزب حاکم این کشور در سال‌های گذشته به گونه‌ای بوده است که راه را برای افزایش قدرت این حزب هموار کرده است. مواردی چون اصلاحات قضایی و همچنین پرداختن به پرونده‌ی کودتای افسران ارتش علیه دولت نمونه‌هایی هستند که نشان می‌دهد عدالت و توسعه فضا را برای یکه‌تازی اردوغان مهیا کرده و بر همین اساس، اردوغان در اندیشه‌ی آن است که تا سال 2023 در قدرت بماند.
 
اما در این میان مشکلاتی در پیش روی اردوغان وجود دارد که تحقق این رؤیا را با مشکل مواجه می‌کند. صرف نظر از مشکلات موجود در داخل ترکیه، وجود کشورهایی چون ایران و عربستان در منطقه موجب شده است تا رؤیای عدالت و توسعه برای بازآفرینی امپراتوری عثمانی در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد.(*)